Tôi yêu em

Xin gửi bạn một bài trên diễn đàn văn học trẻ nhé:
Tôi là người yêu
thơ, yêu tiếng Nga và yêu thơ Nga nhất là thơ Pushkin, Lermontov,
Exenhin bằng chính tiếng Nga.
Một lần nọ, nhà thơ Hoàng Khoát hiện
đang công tác ở Vietnamnet sau khi nghe tôi đọc và giải thích một số thơ
bằng tiếng Nga, nói với tôi:
- Cô giáo dạy văn em không đồng tình
với câu dịch của dịch giả Thúy Toàn “Khi rụt rè, khi hậm hực lòng ghen”,
anh có thể cho em biết nguyên văn câu ấy trong tiếng Nga như thế nào?
-
Trời ơi, tôi thốt lên, chữ “томим” trong tiếng Nga là một tính động từ
ngắn đuôi nghĩa là anh mệt lả, anh kiệt sức bởi…có thể dịch là “Ngại
ngần, ghen tuông từng vắt anh kiệt sức” chứ nếu dịch là “hậm hực lòng
ghen” thì xin lỗi chưa đúng tầm (chưa dám nói là hạ thấp) một thi tài và
hơn nữa một thiên tài thơ tầm mọi thời đại.
- Thế theo anh, dịch như
thế nào?
- Được để anh thử dịch theo sát nghĩa hơn, và tôi viết lại
bản dịch nhanh của mình cho nhà thơ Hoàng Khoát.
“THƯỞ YÊU EM
Có
một thời anh đã trót yêu em
Dường lửa tình yêu trong tim chưa tắt
Chỉ
muốn giữ cho hồn em trong vắt
Anh lặng chôn tình riêng ấy trong lòng
Cô
đơn nỗi buồn, vô vọng niềm mong
Nghiệt ngã ghen tuông từng vắt anh
kiệt sức
Tình đằm thắm, tình chân thành day dứt
Cầu chúa cho em
người tình yêu em chính tình anh”
Nhà thơ Hoàng Khoát khen hay và
theo anh thì anh đã đọc bản dịch này cho nhiều người và được cho là dịch
được.

Đó là chuyện của nhiều năm trước. Giờ đây trên diễn đàn
của chúng ta tôi lại thấy các bạn yêu thơ đưa ra các bản dịch tiếng Anh,
bản dịch nghĩa và bản dịch của dịch giả Thúy Toàn.
Tôi muốn cùng các
bạn nói về vấn đề này sâu hơn.
Về dịch thuật người Pháp nói câu:
“dịch là phản” kể cũng hơi quá đáng. Tuy nhiên mỗi ngôn ngữ có cách diễn
đạt khác nhau bởi vậy theo tôi: “Dịch là cô gái, đẹp thì không trung
thành mà trung thành thì không đẹp” và trong dịch thuật bao giờ chúng ta
cũng nên đặt lên hàng đầu ba chữ Đ: ĐÚNG, ĐẠT, ĐẸP.
Về bài thơ
“Anhyêu em” của Pushkin chúng ta cũng bình tĩnh xem xét kỹ lại bản dịch
của Thúy Toàn đã được đưa vào sách giáo khoa và giảng dạy nhiều năm và
nhiều nhiều thế hệ học sinh chúng ta đã đọc và thuộc.
Cũng phải công
nhận bản dịch của dịch giả Thúy Toàn đẹp, khá đạt nhưng có chỗ chưa
đúng. Tôi xin tạm dịch nghĩa nhé:

ANH ĐÃ YÊU EM
Anh đã yêu
(động từ thời quá khứ nghĩa là giờ đây không còn tình yêu ấy nữa) em
(chữ вас tác giả dùng cho người cao quý, bình thường thì người ta dùng
"я тебя люблю "- kiểu Ta yêu Nàng tạm tương đương trong tiếng Việt, nếu
dịch là em thì nên viết hoa “Em” để tỏ lòng tôn kính như người ở bậc
được ngưỡng vọng chứ không đơn thuần “em” như một người tình bình
thường) tình yêu hãy còn, có lẽ
Trong lòng anh tình yêu ấy đã tắt
song chưa hoàn toàn tắt hẳn (tác giả dùng угасла не совсем- đã tắt chưa
hoàn toàn- hay đến thế).
Nhưng hãy để tình yêu ấy chẳng quấy rầy em
thêm nữa.
Anh không muốn phiền em bởi bất cứ điều gì.
Anh đã yêu
em lặng thầm, vô vọng
Mệt đến lả mình khi bởi ngại ngùng, khi bởi hờn
ghen.
Anh đã yêu em chân thành đến thế, dịu dàng đến thế (đến mức
mà)
Cầu Chúa cho em là người được yêu như thế bởi người tình khác.

Câu
cuối “Как дай вам бог любимой быть другим ” thực sự làm đau đầu các nhà
Pushkin học và các nhà ngôn ngữ Nga. Người em trai của tôi là Phạm Bá
Thủy ở tạp chí Thế Giới Mới từng sống hơn 10 năm ở Nga và cũng đã hỏi
các nhà ngôn ngữ Nga mà họ chịu vì nó không thuộc hệ ngữ pháp thông
thường. Có thể nó đi với chữ “так” trong câu trên trong cách dùng “так…
как…”với nghĩa là “ anh yêu em chân thành đến mức mà, êm ái đến mức mà
chỉ có chúa mới cho em được người yêu như vậy. Cũng có thể nó đi một
mình thì mang nghĩa “Cầu Chúa cho em là người được yêu như thế bởi người
tình khác” Chúng ta đành tạm hiểu như trên vậy.

Phải chăng chúng
ta nên phát động trên diễn đàn một cuộc thi về dịch bản dịch này bổ
sung vào bản dịch của dịch giả Thúy Toàn trong sách giáo khoa? Thật đáng
tiếc là chúng ta không có hệ thống truyền thông để có thể nói lên điều
đó. Nhưng tôi mong các thầy, cô dạy văn khi dạy bài này hãy hiểu như cô
giáo của nhà thơ Hoàng Khoát, ít nhất là không thể một thiên tài thơ lại
“hậm hực lòng ghen”. . Tôi mong các thầy cô, các bạn học sinh hãy vào
diễn đàn để cùng nhau tổ chức một cuộc thi và bình chọn những bản dịch
hay.
Sau nhiều ngày đêm nghĩ suy và tư duy, với lòng yêu thơ Nga và
Pushkin, tôi cũng gắng thử dịch lại bài thơ này lần nữa với ước mong dần
chạm đến 3 Đ: ĐÚNG, ĐẠT, ĐẸP tuy mục tiêu ấy còn quá vời xa…Tôi xin
tặng bản dịch này cho các thầy cô dạy văn, cho các bạn học sinh, cho
những người yêu thơ chí ít làm mờ đi chữ “hậm hực” tầm thường hóa một
thiên tài.

TÌNH ANH
Pushkin

Ngọn lửa tình từ thuở trót
yêu Em
Dường còn cháy trong tim anh chưa tắt
Chỉ muốn giữ cho hồn
Em trong vắt
Anh lặng chôn tình riêng ấy trong lòng
Anh yêu Em
trong vô vọng, âm thầm
Từng kiệt sức bởi ghen tuông, ngần ngại
Anh
yêu Em bao chân thành, êm ái
Cầu Chúa cho Em người, yêu Em chính
tình anh

Bản dịch Phạm Bá Chiểu

Xin các bạn tham khảo thêm
bản chính và bản dịch của Thúy Toàn:

Я вас любил

(Nguyên
bản tiếng Nga)

Я вас любил: любовь еще, быть может,
В душе
моей угасла не совсем;
Но пусть она вас больше не тревожит;
Я не
хочу печалить вас ничем.
Я вас любил безмолвно, безнадежно,
То
робостью, то ревностью томим;
Я вас любил так искренно, так нежно,
Как
дай вам бог любимой быть другим.


(Bản dịch thơ của Thúy
Toàn)

Tôi yêu em đến nay chừng có thể
Ngọn lửa tình chưa hẳn
đã tàn phai;
Nhưng không để em bận lòng thêm nữa,
Hay hồn em phải
gợn sóng u hoài.

Tôi yêu em âm thầm, không hy vọng,
Lúc rụt
rè, lúc hậm hực lòng ghen,
Tôi yêu em, yêu chân thành, đằm thắm,
Cầu
cho em được người tình như tôi đã yêu em.

Я вас любил

Я
вас любил: любовь еще, быть может,
В душе моей угасла не совсем;
Но
пусть она вас больше не тревожит;
Я не хочу печалить вас ничем.

Я
вас любил безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томим;
Я
вас любил так искренно, так нежно,
Как дай вам бог любимой быть
другим.

Và 2 bản dịch tiếng Anh mà bạn Ngân Thảo đã có công sưu
tầm cho chúng ta.
I LOVED YOU.

I loved you, and I probably
still do,
And for awhile the feeling may remain;
But let my love
no longer trouble you,
I do not wish to cause you any pain.
I
loved you; and the hopelessness I knew,
The jealousy, the shyness --
though in vain --
Made up a love so tender and so true
As may God
grant you to be loved again.

Pushkin _ 1829

Và đây là một
bản dịch khác :

I LOVED YOU.


I loved you; and the
feeling, why deceive you,
May not be quite extinct within me yet;
But
do not let it any longer grieve you;
I would not ever have you
grieve or fret.
I loved you not with words or hope, but merely
By
turns with bashful and with jealous pain;
I loved you as devotedly,
as dearly
As may God grant you to be loved again.


Walter
Arndt
Pushkin Theefold
Dutton 1972

Chúc các bạn yêu thơ và
đặc biệt yêu thơ Pushkin sớm tìm được bản dịch hay.

Phạm Bá Chiểu